Uczestnicy scalenia nie ponoszą żadnych kosztów związanych z postępowaniem scaleniowym i zagospodarowaniem poscaleniowym, gdyż prace te finansowane są w 100% ze środków publicznych.
W wyniku scalenia następuje zaprojektowanie i wytyczenie w terenie oraz trwała stabilizacja nowych granic dziełek ewidencyjnych zachowując dostosowanie ich przebiegu do systemu urządzeń melioracji wodnych, dróg transportu rolnego oraz rzeźby terenu. W projekcie scalenia uwzględnia się również korekty przebiegu granic nieruchomości w obrębie terenów zainwestowania siedliskowego.
Następuje także nieodpłatne znoszenie współwłasności nieruchomości rolnych położonych na obszarze scalenia na zgodny wniosek ich współwłaścicieli oraz nieodpłatny podział wspólnot gruntowych za zgodą bezwzględnej większości osób uprawnionych do udziału we wspólnocie.
W projekcie scalenia gruntów zwraca się uwagę na to by w miarę możliwości każdej poscaleniowej działce zapewnić dostęp do drogi publicznej, przez co może nastąpić zniesienie zbędnych służebności gruntowych. Istotnie jest również zmniejszenie odległości działek od siedliska, a tym samym skrócenie czasu dojazdu do pól uprawnych. Projektowanie działek powinno przebiegać tak, by eliminować te o kształtach nieregularnych oraz niedogodnych do uprawy mechanicznej.
Poprzez scalenie gruntów dochodzi do zmniejszenia ilości działek ewidencyjnych w poszczególnych gospodarstwach oraz powiększenie ich średniej wielkości. Powiększeniu może ulec również powierzchnia gospodarstwa na drodze dopłat pomiędzy rolnikami chcącymi rozwinąć działalność rolniczą, a tymi, którzy zamierzają zaprzestać prowadzenia działalności rolniczej.
W ramach zagospodarowania poscaleniowego realizowana jest:
- Budowa lub przebudowa wydzielonych w ramach postępowania scaleniowego dróg dojazdowych do gruntów rolnych i leśnych oraz dojazdów do zabudowań poszczególnych uczestników scalenia, w tym urządzenie przepustów.
- Korekta przebiegu oraz poprawa parametrów technicznych urządzeń melioracji wodnych niezbędnych do ułatwienia zagospodarowania gruntów.
- Przystosowanie gruntów nowo wydzielanych działek do podjęcia na nich racjonalnych prac agrotechnicznych, w tym likwidacja zbędnych miedz i dróg oraz roboty rekultywacyjne umożliwiające ich uprawę mechaniczną (odkrzaczanie, odchwaszczanie, wapnowanie, plantowanie).
Scalenie gruntów jest postępowaniem geodezyjno-prawnym, w którym następuje uporządkowanie stanu prawnego nieruchomości objętych postępowaniem scaleniowym czyli doprowadzenie do wzajemnej zgodności stanu prawnego i ewidencyjnego ze stanem faktycznym na gruncie, a tym samym synchronizację dokumentacji katastralnej z księgami wieczystymi.
Końcowym efektem scalenia gruntów jest aktualizacja operatu ewidencji gruntów na podstawie danych z bezpośredniego pomiaru w terenie. W ramach prac scaleniowych ustala się granice niezmienników terenowych, czyli działek ewidencyjnych, których układ i przestrzenne usytuowanie zgodnie z życzeniami uczestników scalenia pozostają bez zmian. Natomiast zaprojektowane nowe granice stabilizuje się w sposób trwały. W wyniku scalenia gruntów powstaje nowa mapa numeryczna, oraz stosowna dokumentacja geodezyjno-prawna, która niezbędna jest do ujawnienia nowego stanu w ewidencji gruntów i księgach wieczystych.
Scalenie gruntów jest także doskonałym narzędziem regulacji stanów prawnych gruntów zajętych pod drogi publiczne i cieki wodne, gdyż decyzją scaleniową drogi i cieki przechodzą na własność gminy, lub innej właściwej jednostki samorządu terytorialnego. Na własność gminy przechodzą również grunty wydzielone w ramach postępowania scaleniowego na cele użyteczności publicznej.